معرفی بیماری کبد چرب متابولیک/غیرالکلی Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD)

 

کبد، یکی از بزرگترین اعضای داخلی بدن است که علاوه بر وظایف مهمی چون دفع سموم، ساخت پروتئین‌های حیاتی، تنظیم مصرف قند خون و ساخت برخی هورمون‌های ضروری، سوخت‌و‌ساز چربی‌های بدن را نیز بر عهده دارد. بیماری کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) به حالتی گفته می‌شود که میزان چربی کبد، بیش از 5.5 درصد وزن کل کبد شده باشد؛ یعنی حالتی که کبد در شکستن چربی‌ها دچار مشکل شده و در نتیجه، چربی در کبد رسوب کرده و به دنبال این وضعیت، افزایش چربی در کبد ایجاد التهاب می‌کند که به آن هپاتیت ناشی از رسوب چربی یا Nash می‌گویند.

 

اما این فرایند چگونه رخ می‌دهد؟ بافت چربی در بدن، محل ذخیره انرژی اضافی به شکل تری‌گلیسیرید است؛ اما ظرفیت ذخیره‌سازی بافت چربی محدود است و در صورت تجمع چربی در بدن به دلایل مختلف از جمله ژنتیک، پرخوری، کم‌تحرکی، چاقی، اسیدهای چرب آزاد شده در جریان خون، به سلول‌های کبد می‌رسند. تجمع تری‌گلیسیرید و اسیدهای چرب در کبد، بخصوص «پالمیتیک اسید» –  اگر بیش از 5 درصد وزن کبد شود، سمی و خطرناک است – توانایی این عضو حیاتی بدن را برای پذیرش و متابولیسیم اسیدهای چرب، کاهش داده و آن را دچار اختلال و التهاب و بیماری می‌کند.

 

 شیوع بیماری در جهان و ایران

 

کبد چرب متابولیک/غیرالکلی / Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD) شایع‌ترین بیماری کبدی در جهان و ایران است. این بیماری تا کنون 25 درصد جمعیت بزرگسال و نزدیک به 8 درصد کودکان و نوجوانان زیر 19 سال جهان و همچنین 30 درصد جمعیت ایران را تحت تاثیر قرار داده است.

 

 علائم  بیماری کبد چرب متابولیک

 

• بیماری خاموش و بدون علائم مشهود

کبد چرب متابولیک، یک بیماری کاملا خاموش، نامرئی، بدون علامت مشهود و پیشرونده است که عوارض خطرناک خود را ۲۰ تا ۳۰ سال بعد نشان می‌دهد و اکثر افراد به شکل اتفاقی و بعد از انجام یک سونوگرافی یا  آزمایش خون متوجه این بیماری می‌شوند .

 

• چاقی دور شکم، مهمترین علامت کبد چرب متابولیک

یکی از بارزترین نشانه‌های ابتدایی ابتلا به کبد چرب متابولیک، اندازه دور شکم و چاقی شکمی است. اندازه مناسب دور شکم در زنان کمتر از  ۸۸ سانتی‌متر  و در مردان  ۱۰۲ سانتی‌متر است و هر کس که اندازه دور شکم بیش از این میزان دارد، به احتمال قوی  مبتلا به کبد چرب  متابولیک (غیرالکلی) است.

 

علل بروز بیماری کبد چرب متابولیک

 

• استعداد ژنتیکی

علت پنجاه درصد موارد ابتلا به کبد چرب متابولیک استعداد ژنتیکی است.  تا کنون بیش از 15 ژن موثر در ابتلا به کبد چرب متابولیک شناسایی شده‌اند. به طور مثال در ایران، افراد دارای ژن Drik1B  حتما در کودکی دچار ابتلا به کبد چرب متابولیک شده و اکثر این افراد در صورت درمان نشدن، قبل از 50 سالگی بر اثر سکته قلبی و مغزی فوت می‌کنند.

 

• سندروم متابولیک

سندروم متابولیک ( مجموعه‌ای از عوامل خطر شامل فشار خون بالا، دیابت، چربی خون بالا و چاقی شکمی ) یکی از علل مهم ابتلای افراد به کبد چرب متابولیک است. فرد مبتلا به سندروم متابولیک ممکن است همزمان به چند مورد از عوامل خطر یاد شده، مبتلا باشد.

 

• پرخوری، کم تحرکی و چاقی

شاخص توده بدنی بالا و چاقی عمدتا ناشی از پرخوری و کم‌تحرکی و در مواردی چاقی ژنتیکی یکی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به کبد چرب متابولیک است. کبد چرب متابولیک در بین افراد چاق شیوع بسیار بیشتری دارد‌؛ به‌طوری‌که در حال حاضر ۷۰ درصد مبتلایان کبد چرب متابولیک را افراد چاق تشکیل می‌دهند و در اکثر جمعیت‌های جهان، بار بیماری کبد چرب متابولیک با افزایش شاخص توده بدنی بالا، بیشتر می‌شود.

 

• آیا فقط افراد چاق مبتلا به کبد چرب متابولیک می‌شوند؟

برخی افراد، بدون داشتن بافت چربی اضافی و با وجود داشتن وزن مناسب، به کبد چرب متابولیک مبتلا می‌شوند. حدود ۲۰ درصد افراد مبتلا به کبد چرب متابولیک، وزن طبیعی دارند. در این افراد، امکان ذخیره بافت چربی به هر دلیل از جمله ژنتیکی یا مصرف برخی داروها، محدود است؛ اما دارای چاقی شکمی (بدترین نوع چاقی) هستند.

 

عوارض بسیار مهم بیماری کبد چرب متابولیک (غیرالکلی)

 

کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) یک بیماری کاملا قابل پیشگیری و درمان است؛ اما در صورت عدم کنترل، دارای عوارض بسیار خطرناکی است؛ به گونه‌ای که بیشتر افرادی که به بیماری کبد چرب متابولیک مبتلا می‌شوند، ممکن است تا آخر عمر با مشکل کبدی جدی مواجه نشوند، اما بر اثر عوارض ناشی از کبد چرب متابولیک دچار بیماری‌های مختلف بسیار مهم شوند.

 

• بیماری‌های قلبی عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی :

 وقتی حجم اسیدهای چرب آزاد شده در خون بیش از توان ظرفیت متابولیسم کبد شود، اسیدهای چرب، هم در کبد رسوب می‌کنند و هم، در سایر نقاط بدن؛ بخصوص در دیواره رگ‌ها و عروق. رسوب چربی بویژه در دیواره رگ‌های حساس بدن همچون قلب و مغز، موجب تنگی این عروق شده و مقدمه بروز سکته‌های قلبی و مغزی ناگهانی را فراهم می آورند. تاثیر بیماری کبد چرب متابولیک در بروز بیماری‌های قلبی عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی به اندازه‌ای است که سهم بیماری کبد چرب متابولیک در وقوع مرگ‌های زیر ۷۰ سال و زیر ۵۰ سال جهان را بسیار قابل توجه کرده است.  ۸۰ درصد مبتلایان کبد چرب متابولیک، پیش از مرگ بر اثر نارسایی‌های مزمن کبدی پیشرفته، بر اثر سکته‌های قلبی و مغزی ناگهانی فوت می‌کنند . به عبارتی، در حالی‌که از شروع رسوب چربی در کبد و بیماری کبد چرب تا بروز نارسایی کبد، ممکن است بین ۲۰ تا ۳۰ سال طول بکشد، اما قبل از آن، تنگی عروق قلب و مغز باعث سکته‌های قلبی و مغزی زودرس در مرگ بیماران مبتلا به کبد چرب متابولیک می‌شود. این همان نکته‌ای است که دانشمندان را به شدت نگران اپیدمی بیماری کبد چرب متابولیک در جهان کرده است.

 

• سایر عوارض:

دیابت نوع 2، فشار خون بالا، چربی خون بالا، هپاتیت مزمن ناشی از Nash ،  فیبروز کبدی (سیروز کبدی جبران شده)، سیروز کبدی پیشرفته (جبران نشده)، بدخیمی‌های کبدی و خارج کبدی و نارسایی کلیوی از دیگر عوارض بیماری کبد چرب متابولیک هستند. آمارها  نشان می‌دهد شایع‌ترین علل نارسایی کبدی که منجر به پیوند کبد می‌شود، کبد چرب متابولیک است. از سویی دیگر بیش از ۵۰ درصد بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن، همزمان مبتلا به کبد چرب متابولیک هستند. همچنین میزان وقوع سرطان‌های گوارشی بخصوص سرطان روده بزرگ در بیماران مبتلا به کبد چرب متابولیک حدود ۳ برابر افراد سالم و سرطان رحم و سرطان پستان در زنان مبتلا به کبد چرب متابولیک، حدود دو برابر سایرین است. کبد چرب متابولیک، احتمال نازایی، تخمدان پلی‌کیستیک را نیز به شدت افزایش می‌دهد. بی‌خوابی و احتمال ابتلا به سنگ صفرا و دردهای مفصلی و … نیز از دیگر عوارض بیماری کبد چرب متابولیک هستند.

 

 تشخیص بیماری کبد چرب متابولیک

 

معاینات بدنی شامل سونوگرافی کبد، آزمایش قند خون ، اندازه گیری آنزیم‌های کبد AST/ALT و اندازه‌گیری دور شکم (اندازه مناسب دور شکم در زنان کمتر از 88 سانتی‌متر و در مردان کمتر از 102 سانتی‌متر است) از جمله راه‌های تشخیص بیماری کبد چرب متابولیک هستند. «افراد سالم» ،«افراد دارای سابقه ژنتیکی و خانوادگی» و «کسانی که دارای شکم بزرگ هستند » ، باید سالی یک بار و «افراد دارای آنزیم‌های کبدی، قند خون و چربی خون بالا »  ، هر 6  ماه یک بار تحت پایش و کنترل قرار گیرند.

 

درمان بیماری کبد چرب متابولیک

 

• درمان دارویی:

تا کنون هیچ درمان موثر دارویی برای کبد چرب متابولیک شناخته نشده است . بر اساس نتایج مطالعات علمی، مصرف مستمر و همزمان استاتین‌ها و آسپرین، روند بیماری در مبتلایان به کبد چرب متابولیک را کند می‌کند. اما در مورد درمان‌های در دست مطالعه کبد چرب متابولیک باید گفت کارآزمایی‌های بالینی بر روی داروهای جدید در حال انجام هستند که مصرف انرژی، دفع انرژی، آسیب کبدی ، التهاب و فیبروز و … را هدف قرار می‌دهند.  تحقیقی که بر روی بزرگسالان مبتلا به چاقی و چاقی مفرط انجام و نتایج آن طی مقاله‌ای در مجله پزشکی « نیوانگلند» (معتبرترین مجله پزشکی جهان) منتشر شده، حاکی از تاثیر تزریق هفتگی «سماگلوتید» ( دارویی که سیستم کنترل اشتها در مغز را هدف قرار داده و احساس گرسنگی را کاهش می‌دهد) بر کاهش ۱۰ درصدی وزن بدن است و می‌تواند به عنوان مکمل مداخله در سبک زندگی در کاهش قابل توجه وزن افراد مبتلا به چاقی استفاده شود.  البته باید یادآور شد چالش تحقیقات برای درمان‌های موثر دارویی کبد چرب متابولیک، ماهیت تهاجمی بیوپسی کبد، تنوع ذاتی یافته‌های بافت‌شناسی و فقدان جایگزین معتبر برای آنها در کارآزمایی‌های بالینی طولانی‌مدت، توسعه درمان‌های مؤثر جدید را پیچیده‌تر کرده است.

 

• مهمترین درمان کبد چرب متابولیک

اما مهمترین درمان کبد چرب متابولیک، داشتن سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی مناسب، پرهیز از پرخوری و ورزش منظم است.

 

• رژیم غذایی در بیماری کبد چرب متابولیک

رژیم غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به کبد چرب متابولیک، متمرکز بر کاهش مصرف نمک طعام، چربی‌های اشباع شده، نوشیدنی‌های شیرین شده با قند، کربوهیدرات‌های تصفیه شده و گوشت قرمز و فرآوری شده و همچنین مصرف کافی میوه و سبزیجات تازه است. میوه‌ها بهتر است در طول روز و طی ۴ تا ۵ وعده و هر وعده یک میوه مصرف شوند. همچنین رژیم غذایی مدیترانه‌ای برای کنترل فشار خون بالا و بهبود وضعیت کبد ، بویژه حساسیت کبدی به انسولین در برخی بیماران مفید است.

 

• پرهیز از پرخوری

پرهیز از پرخوری یکی از عوامل موثر در کنترل کبد چرب متابولیک است. بدن ما روزانه نیازمند دریافت ۲۰۰۰ کالری است اما در حال حاضر میزان کالری دریافتی اغلب ایرانیان، بیش از ۳۰۰۰ کالری است. به همین دلیل، ۷۰ درصد افراد به دلیل پرخوری و کم تحرکی ، دچار اضافه وزن یا چاقی هستند.

 

• ورزش منظم/ کاهش ۳۰ درصدی سطح چربی‌های کبد با ورزش منظم

فعالیت بدنی کافی و ورزش پیوسته بهترین درمان کبد چرب متابولیک است. منظور از فعالیت کافی، شامل ۴۰ دقیقه ورزش روزانه است که موجب تعریق شدید بدن شود یا ۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط به شکل هفتگی و مستمر. .فعالیت بدنی و ورزش منظم که موجب کاهش ۱۰ درصدی وزن بدن شود، اهمیت فوق‌العاده‌ای در درمان کبد چرب متابولیک دارد‌؛ به‌طوری که ورزش منظم ، حتی مستقل از تاثیر در کاهش وزن، به تنهایی می‌تواند موجب کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی سطح چربی‌های کبد شود و حتی بیماران مبتلا به سیروز کبدی پیشرفته را کاملا درمان کند . مطالعات علمی متعددی نشان داده است که فیبروز کبدی و سیروز کبدی ناشی از کبد چرب متابولیک با درمان «کاهش وزن و ورزش منظم» تا 80 درصد بهبود می‌یابد و کبد به حالت طبیعی بازمی‌گردد.

 

•  درمان کبد چرب متابولیک در افرادی که موفق به کاهش وزن نمی‌شوند

افراد مبتلا به چاقی مفرط و کبد چرب متابولیک که با رعایت شرایط گفته شده ،موفق به کاهش وزن نمی‌شوند، باید راهکار جراحی را انتخاب کنند. بهترین نوع جراحی، اسلیو یا کوچک‌کردن معده است که طی آن قسمتی از معده برای کاهش مصرف غذا ، برداشته و معده بیش از ۷۰ درصد از اندازه اصلی خود کوچک‌تر می‌شود.

 

 مداخلات ضروری برای کنترل بیماری کبد چرب متابولیک در جامعه

 

اکثر بیماران مبتلا به کبد چرب متابولیک را می‌توان در مراقبت‌های اولیه پیشگیرانه مدیریت کرد. شواهد قوی مطالعاتی نشان می‌دهد مداخلات اولیه پیشگیرانه می‌تواند موجب بهبود سطح آنزیم‌های کبدی شود و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند؛ بنابراین یکی از مهمترین اقدامات برای پیشگیری، کنترل و درمان بموقع کبد چرب متابولیک، مداخلات بموقع پزشکان و مراقبان بهداشتی برای پیشگیری و کنترل بموقع این بیماری است. در همین راستا، افزایش سطح دانش پزشکان عمومی و متخصصان غیر «هپاتولوژی و بیماری های گوارشی » درباره کبد چرب متابولیک یک ضرورت است و برگزاری دوره‌های آموزشی در دانشکده های پزشکی و قرارگیری این آموزش‌ها در فعالیت‌های مداوم پزشکی می‌تواند بسیار موثر باشد. اهمیت مداخلات ضروری برای کنترل بیماری کبد چرب متابولیک در جامعه درحالیست که متاسفانه سطح آگاهی پزشکان از اهمیت عوارض کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) و درمان موثر آن ناکافی است و حتی سازمان بهداشت جهانی، نظام سلامت کشورها در برابر اپیدمی جهانی کبد چرب متابولیک و عوارض بسیار خطرناک آن غفلت کرده‌اند و هیچ سیاست بهداشتی مدونی برای مقابله با آن ندارند.

 

انتهای پیام