معرفی بیماری هپاتیت بی  (Hepatitis B)

 

کبد، یکی از بزرگترین اعضای داخلی بدن است که وظایف بسیار مهمی از جمله دفع سموم، ساختن پروتئین‌های حیاتی، تنظیم مصرف قند خون، سوخت‌و‌ساز چربی‌ها و ساختن برخی هورمون‌های ضروری دارد. اختلال در عملکرد این عضو، گاه باعث بیماری می‌شود. این اختلال ممکن است در اثر عوامل مختلفی از جمله ویروس‌ها، مصرف داروها، مصرف الکل، سموم، فعال شدن غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن (بیماری اتوایمیون) ایجاد شود؛ اما ویروس‌ها مسوول شایع‌ترین نوع اختلال در کبد هستند. از جمله اختلالات کبد ناشی از ویروس‌ها، هپاتیت است که مهمترین انواع آن هپاتیت A  , B , C و D است.

 

بیماری هپاتیت بی (Hepatitis B) یک عفونت ویروسی و عامل آن ویروس اچ بی وی (HBV) از خانواده  Hepadenaviridae است که باعث آسیب به کبد و التهاب آن می‌شود.

 

شیوع بیماری هپاتیت بی

 

عفونت ویروس هپاتیت بی (HBV) یک مشکل عمده بهداشتی در سراسر جهان است و بار سلامتی قابل توجهی به کشورها تحمیل کرده است. بر اساس برآورد سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر 296  میلیون نفر با عفونت هپاتیت بی زندگی می‌کنند و هر سال 1.5 میلیون عفونت جدید ویروس هپاتیت بی به این رقم افزوده می‌شود. در سال 2019، هپاتیت بی منجر به مرگ 820 هزار نفر شده است که بیشتر آنها ناشی از سیروز و کارسینوم سلولی کبدی (سرطان اولیه کبد) ناشی از ویروس هپاتیت بی بوده است.

 

در مناطق تعریف شده سازمان بهداشت جهانی، میزان شیوع بیماری هپاتیت بی در منطقه اقیانوسیه و افریقا بیش از دیگر مناطق جهان است. ایران جزو مناطق دارای شیوع متوسط بیماری هپاتیت بی است و حدود 2 میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند. با این حال، هپاتیت بی همچنان سهم قابل توجهی در هپاتیت‌ حاد و مزمن در ایران دارد. بیشتر جمعیت دو میلیون نفری مبتلا به عفونت هپاتیت بی (حدود یک و نیم میلیون نفر) در ایران، از بدو تولد مبتلا بوده‌اند و از آن جا که این بیماری معمولا هیچ علامتی ندارد، مبتلایان از بیماری خود آگاه نیستند و ناقل این بیماری هستند. البته با اجرای برنامه موفق واکسیناسیون علیه هپاتیت بی از سال  1370 در ایران، شمار کسانی که در معرض ویروس هپاتیت بی قرار گرفته‌اند و ناقل بیماری هستند، به نصف کاهش یافته است.

 

علائم بیماری هپاتیت بی

 

بیماری هپاتیت B هیچ علامت مشخصی ندارد. در بسیاری از بیماران در ابتدای آلودگی به عفونت اولیه، اثری از علائم بیماری دیده نمی‌شود؛ اما در برخی مبتلایان، بیماری با بی‌اشتهایی، زردی پوست، خستگی، ادرار تیره و درد شکم همراه است که این علائم اغلب یکی دو هفته ادامه می‌یابند . بازه زمانی بروز علائم نیز معمولا بین 30 تا 180 روز است و مرگ بر اثر عفونت اولیه بیماری هپاتیت بی، بسیار نادر است.

 

راه‌های انتقال ویروس هپاتیت بی

 

• مادر باردار مبتلا به فرزند: زنان باردار مبتلا به این بیماری می‌توانند ویروس را به فرزند خود منتقل کنند.

• تماس با خون آلوده: تماس با خون آلوده به ویروس از طرق مختلف مانند تزریق خون و فراورده‌های خونی آلوده از فرد مبتلا به هپاتیت بی به فرد سالم از جمله راه‌های انتقال ویروس بیماری است. امروزه چون قبل از انتقال خون، سالم بودن خون اهداشده از نظر ویروس هپاتیت‌ها بررسی می‌شود، احتمال ابتلا از این طریق بسیار کاهش یافته‌ است؛ ولی در گذشته بیماران بخصوص بیماران هموفیلی که نیاز به تزریق خون مکرر داشتند، اغلب از این راه مبتلا به هپاتیت می‌شدند.

• تماس جنسی محافظت نشده: درصورتی‌که فردی رابطه جنسی محافظت نشده با بیمار مبتلا به هپاتیت بی داشته و خون، بزاق، منی ، ترشحات واژنی و مایعات قاعدگی‌ فرد مبتلا، وارد بدنش شود، با خطر ابتلا به این بیماری مواجه شده است.

• استفاده از سوزن مشترک و اجسام آلوده به ویروس: ویروس هپاتیت بی، به راحتی از طریق اجسام تیز و برنده‌ای مانند سوزن ، سرنگ، تیغ اصلاح، برخی لوازم پزشکی و دندانپزشکی غیراستریل و آلوده به ویروس در مراکز مراقبتهای بهداشتی، خالکوبی، حجامت و … منتقل می‌شود.

 

مخزن اصلی عفونت هپاتیت بی در طبیعت، افراد مبتلا به ویروس این بیماری هستند. اکثر مبتلایان به ویروس هپاتیت بی در جهان را افرادی تشکیل می‌دهند که مادران آنها آنتی‌ژن هپاتیت ( B e  ( HBeAg  مثبت هستند و از آن جا که درمان نشده‌اند، بیش از 90 درصد آنها به ناقلان مزمن ویروس  HBV تبدیل می‌شوند. در مناطق بسیار آندمیک هپاتیت بی، ویروس بیماری معمولاً از مادر به کودک در هنگام تولد (انتقال پری ناتال) یا از طریق انتقال افقی (قرار گرفتن در معرض خون آلوده)، به ویژه از یک کودک آلوده به یک کودک غیرآلوده در طول 5 سال اول زندگی منتقل می‌شود ؛ اما در برخی دیگر از کشورها، رفتارهای پرخطر جنسی و تزریق مواد مخدر همچنان نقش مهمی در انتقال ویروس هپاتیت بی دارد.

 

 تصورات نادرست درباره روشهای انتقال بیماری

 

• انتقال ویروس هپاتیت بی از طریق استفاده مشترک از ظروف غذا یا لیوان آب
• عطسه یا سرفه فرد مبتلا
• بوسیدن و در آغوش گرفتن بیمار
• تماسهای معمولی مثل دست دادن و تماس در محیط کار با فرد آلوده به ویروس
• شیر دادن به نوزاد ، به استنای زمانی که سینه مادر زخم یا خراشی نداشته باشد

 

 

 سیر بیماری هپاتیت بی

 

ویروس هپاتیت‌ بی می تواند حداقل 7 روز خارج از بدن زنده بماند. در این مدت، اگر ویروس وارد بدن فردی شود که توسط واکسن محافظت نشده است، همچنان می‌تواند باعث عفونت شود.  دوره نهفتگی ویروس هپاتیت بی بین 30 تا 180 روز است. ویروس ممکن است در عرض 30 تا 60 روز پس از عفونت شناسایی شود و می‌تواند باقی بماند و به هپاتیت بی مزمن تبدیل شود، به ویژه هنگامی که در دوران نوزادی یا کودکی منتقل شود.

سیر بالینی بیماری هپاتیت بی، پس از شروع و التهاب اولیه، شامل شش مرحله : «حاد ناقل/ تحمل سیستم ایمنی»، «مزمن ناقل/ فعال شدن سیستم ایمنی» ، «ناقل با ویروس غیرفعال شده / پاکسازی ایمنی »، «ناقل با ویروس فعال و ایمن نشده» ، «سیروز کبدی» و «سرطان کبد» است. بنابراین نظارت کافی و زمان‌بندی بهینه برای دریافت درمان ضد ویروسی هپاتیت بی، به جلوگیری از پیشرفت هر یک از مراحل این بیماری به مرحله نارسایی کبدی مزمن ناشی از ویروس HBV بسیار کمک می‌کند، به ویژه در بیمارانی که نشانگرهای خطر بالاتر ی دارند.

 

• عفونت حاد ناقل / تحمل سیستم ایمنی:

اولین مرحله از سیر بالینی بیماری هپاتیت بی ، «عفونت حاد/ تحمل سیستم ایمنی» است که به آن مرحله عفونت کوتاه مدت و تحمل سیستم ایمنی می‌گویند. اگر سیستم ایمنی فرد مبتلا، قادر به مقابله با ویروس عفونت هپاتیت بی در کمتر از 6 ماه باشد، ویروس در همین مرحله از بین خواهد رفت. اما اگر ویروس هپاتیت بی بیش از 6 ماه در خون فرد مبتلا باقی بماند، فرد از این مرحله عبور کرده و وارد مرحله «عفونت مزمن» خواهد شد.

در مرحله اول یا مرحله عفونت حاد ناقل / تحمل سیستم ایمنی ، با وجود تکثیر ویروس در بدن فرد بیمار، اما آنزیم‌های کبدی طبیعی است و اغلب بیماران بزرگسال دارای پاسخ ایمنی بدنی مناسب و قادر به مبارزه با ویروس بیماری هستند و بدون نیاز به درمان ضد ویروس،  خودبه‌خود بهبود می‌یابند. این افراد برای اطمینان از بهبودی قطعی از عفونت ویروس هپاتیت بی باید مدتها تحت نظارت پزشکی و پیگیری بیماری باشند. همچنین باید توجه داشت که ویروس بیماری در این مرحله مسری است و فرد مبتلا ناقل است؛ بنابراین رعایت نکات و اصول پیشگیری از انتقال بیماری کاملا ضروری است .

 

• عفونت مزمن / فعال شدن سیستم ایمنی :
  

 در صورتی که سیستم ایمنی فرد مبتلا به هپاتیت بی، در مرحله عفونت حاد/ تحمل سیستم ایمنی، قادر به مبارزه با ویروس بیماری نباشد، «عفونت مزمن ناقل/ فعال شدن سیستم ایمنی» رخ می‌دهد. در این مرحله سیستم ایمنی علیه ویروس فعال شده و باعث ایجاد التهاب در بافت کبد می‌شود و می‌تواند با تشدید فیبروز (التهاب) در بافت کبد همراه باشد. بروز عفونت مزمن هپاتیت بی، عمدتا در افرادی است که از بدو تولد یا در سنین جوانی به ویروس بیماری مبتلا شده‌اند و سالها در مرحله اول بیماری (عفونت حاد) و عمدتا در شرایط ناآگاهی از ابتلا به بیماری به سر برده‌اند. به طوری که 50 درصد مبتلایان در مرحله عفونت مزمن هپاتیت بی، نوزادان مبتلا از بدو تولد و 50 درصد نیز کسانی هستند که از پنج سالگی به ویروس هپاتیت بی مبتلا شده‌اند. بیشتر این افراد، هیچ نشانه‌ای از بیماری ندارند و در صورت عدم آگاهی از ابتلا یا بی‌توجهی به درمان، وارد مرحله بعدی هپاتیت بی می‌شوند. بنابراین در مرحله عفونت مزمن هپاتیت بی، درمان ضدویروسی برای کنترل عفونت بسیار ضروری است. همچنین باید توجه داشت که این مرحله از بیماری هپاتیت بی هم، مسری است و فرد بیمار، باید اصول پیشگیری از انتقال ویروس را شدیدا رعایت کند.

 

• «ناقل با ویروس غیرفعال / پاکسازی ایمنی » :
  

مرحله «ناقل با ویروس غیرفعال / پاکسازی ایمنی »، مرحله‌ای است که میزان تکثیر ویروس به دلیل دریافت درمان ضدویروسی در بیمار کاهش می‌یابد و درمان ضدویروسی هم متوقف می‌شود؛ اما فرد مبتلا به هپاتیت بی باید تحت نظر پزشک باشد و سطح آنزیم‌های کبد او هر سه یا چهار ماه بررسی شود. همچنین از آن جا که در این مرحله، بیمار علی‌رغم غیرفعال شدن ویروس و پاکسازی ایمنی، همچنان ناقل ویروس است، رعایت موارد پیشگیری از انتقال ویروس همچنان ضروری است.

 

• «ناقل با ویروس فعال / سیستم ایمنی پاکسازی نشده» :
  

مرحله «ناقل با ویروس فعال/ سیستم ایمنی پاکسازی نشده» به مرحله‌ای گفته می‌شود که ویروس هپاتیت بی در فرد مبتلا فعال است ، سیستم ایمنی بدن بیمار علیه ویروس هپاتیت بی پاکسازی نشده و او فردی ناقل است. علل مختلفی در ورود بیمار مبتلا به هپاتیت بی به این مرحله از بیماری می‌تواند موثر باشد: ناآگاهی از ابتلا به بیماری و عدم درمان  ضدویروسی، آگاهی از ابتلا و عدم درمان ضدویروسی، سن و زمان ابتلا به عفونت، وضعیت امیونولوژیک بیمار، جنسیت (در مردان سیر بیماری پیشرونده‌تر است)، ژنوتایپ ویروس، عفونت ثانویه با ایدز یا هپاتیت سی و هپاتیت دلتا، افزایش آهن کبد، افزایش چربی کبد، کاهش ایمنی سلولی (ایدز، شیمی‌درمانی، پیوند اعضاء)، مصرف مشروبات الکلی، مصرف سیگار ، تریاک و دخانیات، سابقه مثبت خانوادگی برای سیروز و سرطان کبد و سایر علل.

 

• «سیروز کبد» ، «سرطان کبد» و «تخریب کامل کبد»:

مراحل بعدی و پیشرفته سیر بالینی بیماری هپاتیت بی، «سیروز کبد» ، «سرطان کبد» و در آخر، «تخریب کامل کبد» و نیاز به پیوند کبد است. این بیماری‌ها در صورت پیشروی و عدم درمان هپاتیت بی می‌توانند کشنده باشند.

 

تشخیص بیماری هپاتیت بی

 

• آزمایش خون: بر اساس دلایل بالینی، تشخیص هپاتیت بی از هپاتیت ناشی از سایر عوامل ویروسی ممکن نیست؛ بنابراین تایید آزمایشگاهی تشخیص ضروری است. چندین آزمایش خون برای تشخیص هپاتیت بی در دسترس است. برخی از آزمایش‌ها می‌توانند برای تشخیص عفونت‌های حاد و مزمن استفاده شوند، در حالی که برخی دیگر شدت بیماری کبدی را ارزیابی می‌کنند.

 

• بیوپسی کبد: در بیوپسی کبد، یک بافت کوچک از کبد برای بررسی بیشتر میکروسکوپی برداشته می‌شود. این بیوپسی برای تشخیص هپاتیت B ضروری نیست و از آن برای بررسی میزان آسیب کبدی و پیشرفت بیماری در موارد عفونت مزمن استفاده می‌شود و مشخص می‌کند که آیا درمان نیاز است یا نه و همچنین می‌تواند ابتلا به سیروز یا سرطان کبد را نشان دهد.

 

• فیبرواسکن: امروز دستگاه فیبرواسکن در بیشتر موارد می‌تواند جایگزین بیوپسی شود و میزان تخریب و التهاب کبدی را نشان دهد. مزیت این روش نسبت به بیوپسی، آسان بودن انجام آن است ، دقت بیشتری دارد و بدون درد و خونریزی است.

 

پیشگیری از بیماری هپاتیت بی

 

واکسن

 

انجام واکسیناسیون مهمترین راه پیشگیری از ابتلا به ویروس هپاتیت بی است. واکسن هپاتیت بی در سه مرحله تزریق می‌شود و حتی در دوران بارداری و شیردهی نیز قابل تزریق است. واکسن هپاتیت بی به مدت 15 سال قادر به ایجاد ایمنی در بدن در برابر ویروس هپاتیت بی است.

 

کسانی که می‌توانند واکسن هپاتیت بی دریافت کنند:

• نوزادان: تمام نوزادان دارای وزن بالای 2 هزار گرم، اولین دوز واکسن را بعد از تولد و قبل از ترخیص از بیمارستان دریافت می‌کنند. زمان تزریق مرحله دوم واکسن یک ماه بعد از  تزریق اول است. سومین دوز واکسن در شش ماهگی تزریق می شود. در مورد نوزادانی که نارس به دنیا می‌آیند اگر مادرشان مبتلا نباشد، باید تا یک ماهگی صبر کرد.

 

• بزرگسالان در معرض خطر ابتلا به عفونت هپاتیت B شامل:
  • افراد دارای همسر آلوده یا عضو خانواده آلوده به ویروس هپاتیت بی
  • افراد مبتلا به اعتیاد تزریقی
  • افرادی که بیش از یک شریک جنسی دارند
  • کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی و مراکز اورژانس و برخی سرویسهای امدادی مانند آتش نشانها
  • کسانی که بیماری مزمن کبدی یا کلیوی دارند
  • افراد مبتلا به ایدز
  • افراد دارای اختلالات انعقادی خون مثل بیماران هموفیلی که فاکتورهای انعقادی دریافت می کنند
  • افرادی که در زندانها و مراکز نگهداری از مددجویان فعال هستند

 

درمان دارویی هپاتیت بی

 

از آن جایی که درمان بیماری هپاتیت B بسیار پیچیده و به عوامل مختلفی وابسته است، تصمیم گیری در مورد استفاده از هر یک از داروها بر عهده پزشک متخصص است. درمان ممکن است تک دارویی یا ترکیبی از داروها باشد. افرادی که مبتلا به هپاتیت B  هستند، چنانچه تحت درمان قرار گیرند، باید تا پایان عمر، درمان‌های فعلی را ادامه دهند و اگر این درمان‌ها به طور صحیح پیگیری شوند، امکان داشتن عمر طبیعی برای بیمار وجود دارد و به عوارض بیماری مانند نارسایی کبد و سرطان کبد مبتلا نخواهند شد.

 

رژیم غذایی هپاتیت بی

 

رژیم غذایی خاصی برای بیماری هپاتیت بی توصیه نمی‌شود. اگرچه ورزش منظم و فعالیت بدنی کافی، رژیم غذایی سالم مانند مصرف میوه‌ها و سبزیجات و محدود کردن مصرف قندها و چربی‌های مضر، مفید است.

 

انتهای پیام