معرفی بیماری سرطان روده بزرگ (Colorectal cancer)
دستگاه گوارش از مری، معده، روده باریک و روده بزرگ تشکیل شده است. روده بزرگ که نام‌های دیگر آن «کولون» و «کولورکتال» است، از انتهای روده باریک شروع شده و به مقعد ختم می‌شود. مقعد همان دهانه روده بزرگ است که به خارج از بدن منتهی می‌شود.
سرطان روده بزرگ زمانی اتفاق می‌افتد که تغییراتی در دی‌ان‌ای سلول‌های روده بزرگ ایجاد شود. دی‌ان‌ای سلول، حاوی دستورالعمل‌هایی برای فعالیت سلول است و تغییرات دی‌ان‌ای باعث تکثیر سریع سلول‌ها و شکل‌گیری توده‌ای به نام تومور می‌شود. منشآ تقریبا ۹۵ درصد تومورهای روده بزرگ ، «پولیپ های آدنوماتوز روده» است که برای مدت طولانی در روده وجود داشته‌اند. پولیپ‌های روده (تكه‌هاي گوشتی برآمده از پوشش داخلي روده بزرگ) معمولاً علامت بالینی خاصی در بدن ایجاد نمی‌کنند، اما برخی پولیپ‌ها به مرور زمان، می‌توانند تبدیل به تومور شوند. دست کم ۵ تا ۱۰ سال طول می کشد که یک پولیپ در صورت عدم درمان و خروج از روده بزرگ، به توده سرطانی تبدیل شود. پولیپ‌ها در همه سنین دیده می شوند؛ اما در سنین بالای ۵۰ سال شایع‌تر است و می‌تواند خطرآفرین شود. هرچه اندازه پولیپ‌ها بزرگ‌تر و تعداد آنها بیشتر باشد، شانس بروز سرطان روده بزرگ و خطر بدخیمی آنها هم بیشتر است.
شیوع سرطان روده بزرگ
سرطان روده بزرگ، سومین سرطان شایع ( تقریباً 10 درصد از کل موارد سرطان‌ها) پس از سرطان‌های ریه و پستان و دومین رتبه مرگ ناشی از سرطان‌ها در هر دو جنس سراسر جهان است. بر اساس آمار سال ۲۰۲۰ ، حدود دو میلیون نفر در جهان به سرطان روده بزرگ مبتلا شده‌اند و بیش از ۹۳۵ هزار نفر بر اثر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند. تغییرات جغرافیایی زیادی در میزان بروز و مرگ و میر ناشی از سرطان روده بزرگ در جهان مشاهده شده است. بالاترین میزان بروز سرطان روده بزرگ در اروپا ، استرالیا و نیوزلند و بیشترین میزان مرگ ناشی از آن در اروپای شرقی گزارش شده است. بروز سرطان روده بزرگ در مردان همه مناطق و گروهای سنی جهان، بیش از زنان است . همچنین اوج بروز سرطان روده بزرگ مردان در گروه سنی ۶۵ تا ۶۹ سال و زنان ، در گروه سنی ۸۰ تا ۸۴ سال است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2040 بار بیماری سرطان روده بزرگ با افزایش قابل توجه در میزان بروز و مرگ ناشی از این بیماری مواجه شود.
در ایران نیز، سرطان روده بزرگ ، رتبه سوم بروز پس از سرطان‌های پستان و معده و رتبه دوم مرگ ناشی از کل سرطان‌ها را در بین هر دو جنس دارد. بر اساس آخرین آمار ثبت سرطان مبتنی بر کل جمعیت ایران ، بروز موارد جدید سرطان روده بزرگ در هر دو جنس، بیش از ۱۳ هزار مورد (۱۷ در ۱۰۰ هزار) است و سالانه حداقل ۵۰۰۰ مرگ ناشی از سرطان روده بزرگ رخ می دهد.
افزایش جوانگرایی سرطان روده بزرگ
نکته هشداردهنده و مهم در سرطان روده بزرگ، روند فزاینده جوانگرایی این سرطان از دهه ۹۰ به بعد در جهان و از جمله ایران است. بر اساس تازه‌ترین تحقیقات انجام شده، سرطان روده بزرگ درحالی که روند ثابت یا کاهشی (یک تا بیش از ۲ درصد) در میان افراد ۵۰ سال و بالاتر جهان را در پیش گرفته، اما در بین افراد کمتر از ۵۰ سال در حال افزایش ( بین ۲ تا ۴ درصد) است. پیش‌بینی می‌شود سرطان روده بزرگ تا سال ۲۰۳۰ به علت اصلی مرگ ناشی از سرطان در افراد ۲۰ تا ۴۹ سال جهان تبدیل شود.
علل دقیق افزایش بروز زودهنگام سرطان روده بزرگ ناشناخته باقی مانده است و درحالی‌که تنها ۲۰ درصد آن ارثی است، شاهد پراکندگی در سایر علل بروز زودهنگام این نوع سرطان در جهان هستیم؛ اما باید تاکید کرد که افزایش بروز چاقی در کودکان یکی از مهمترین عوامل خطر بروز سرطان روده بزرگ در افراد زیر ۵۰ سال است.
عوامل خطر سرطان روده بزرگ
عوامل خطر متعددی برای بروز سرطان روده بزرگ شناخته شده است. سن ۵۰ سال و بالاتر (خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ با بالا رفتن سن افزايش می‌يابد و تقریباً دو سوم موارد سرطان روده بزرگ در افراد ۵۰ ساله و مسن‌تر رخ می‌دهد)، سابقه داشتن پولیپ در روده بزرگ، سابقه سرطان روده بزرگ در بستگان درجه یک (پدر، مادر، برادر، خواهر یا فرزند) در سن کمتر از ۶۰ سال، سابقه بیماری‌های التهابی روده (کولیت السراتیو یا کرون) ، دیابت، کبد چرب متابولیک (افرادی که مبتلا به کبد چرب متابولیک هستند، بیش از دو برابر سایر افراد شانس ابتلا به سرطان روده بزرگ دارند) عوامل ژنتیکی، سبک زندگی ناسالم (مصرف دخانیات، سیگار، قلیان یا تریاک و …، مصرف الکل، رژیم غذایی ناسالم – رژیم‌های کم کلسیم، کم شیر و کم فیبر، مصرف زیاد گوشت قرمز و فرآوری شده، غذاهای آماده یا فست‌فود، مصرف زیاد غذاهای نمک خورده و کباب شده با ذغال، مصرف کم سبزیجات و میوه‌های تازه ، پرخوری، کم تحرکی، چاقی ) ، سندرم متابولیک ( شامل مجموعه‌ای از عوامل خطر چربی خون بالا، فشار خون بالا، دیابت نوع ۲)، مصرف زیاد آنتی بیوتیک‌ها و تغییرات در میکروبیوم روده از جمله عوامل خطر بروز سرطان روده بزرگ هستند.
علائم سرطان روده بزرگ
بسیاری از مبتلایان سرطان روده بزرگ در ابتدای بیماری، علامتی ندارند و با گذشت زمان علائم هشداردهنده در آنها آشکار می‌شوند. خونریزی از مقعد و مدفوع خونی ( خون موجود در مدفوع می‌تواند رنگ مدفوع را سیاه کند یا به صورت رگه‌های قرمز رنگ بر سطح مدفوع دیده شود)، تغییر در عادات اجابت مزاج که بیش از چند هفته مداومت داشته باشد، مانند درد در هنگام اجابت مزاج یا تمایل به آن بدون داشتن مدفوع ، تغییر در حرکات روده، کاهش وزن بدن به دلیل ناشناخته در هر سنی، کم‌خونی و فقر آهن به دلیل ناشناخته، درد و پیچش پایدار در ناحیه پایین شکم از جمله علائم و نشانه های بالینی سرطان روده بزرگ است. متاسفانه بیش از 30 درصد بیماران مبتلا به سرطان روده بزرگ، در هنگام تشخیص در سطح پیشرفته و متاستاز بیماری قرار دارند.
پیشگیری از سرطان روده بزرگ
روند افزایشی بروز سرطان روده بزرگ در سنین زیر ۵۰ سال درحالیست که تنها سرطان کاملا قابل پیشگیری است و در صورت ابتلا، اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، تا 90 درصد قابل درمان است. از جمله مهمترین راه‌های پیشگیری از سرطان روده بزرگ می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- رعایت سبک زندگی سالم :
سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی مناسب، داشتن فعالیت بدنی منظم و ورزش کافی و پرهیز از عوامل خطر بروز سرطان روده بزرگ است. رژیم غذایی مناسب برای پیشگیری از سرطان روده بزرگ شامل رژیم‌های حاوی سبزیجات و میوه‌های تازه، غلات، غذاهای پرفیبر، شیر، کلسیم به میزان کافی ، مصرف کمتر گوشت قرمز، فرآوری شده و به جای آن مصرف منابع اصلی پروتئین‌های مفید مانند گوشت مرغ ، ماهی و حبوبات، پرهیز از مصرف چربی‌های مضر (بسیار اشباع شده) و قندها و دیگر رژیم‌های غذایی که بر اساس شواهد مطالعاتی تاثیر آنها بر پیشگیری از سرطان روده بزرگ موثر است. علاوه بر رژیم غذایی مناسب، پرهیز از عوامل خطر بروز سرطان روده بزرگ شامل پرخوری، چاقی و کم تحرکی ، مصرف دخانیات، سیگار و تریاک، مصرف الکل، خواب کافی برای پیشگیری از سرطان کولورکتال توصیه می‌شود.
- غربالگری:
اجرای برنامه های غربالگری از مهمترین عوامل موفقیت کشورها در کنترل روند افزایشی بروز و مرگ سرطان روده بزرگ است. زمان طلایی برای انجام غربالگری سرطان روده بزرگ، مرحله قبل از پیدایش علایم است که شانس درمان و معالجه بیماری را تا ۹۰ درصد افزایش می دهد.
غربالگری روده بزرگ با روش‌های مختلف، بی‌خطر و موثر است. تست‌های غربالگری به روش‌های متفاوتی انجام می شود و متخصصان گوارش و کبد تشخیص می‌دهند که چه روشی برای بیمار مناسب‌تر است. در بین تست‌های مختلف، کونولوسکوپی تنها روش تک‌مرحله ای است که بررسی و پیشگیری (برداشتن پولیپ‌های روده در صورت مشاهده حین کولونوسکوپی) را ترکیب می‌کند. برداشتن پولیپ‌ها که بیمار آن را هنگام کولونوسکوپی احساس نمی‌کند، مانع تبدیل آنها به پولیپ‌های سرطانی می‌شود. دفعات کونولوسکوپی هم به میزان خطر سرطان روده بزرگ در افراد و یافته‌های قبلی کولونوسکوپی بستگی خواهد داشت.
- روشها و فواصل غربالگری روده بزرگ با کولونوسکوپی در افراد سنین مختلف
کسانی که عضوی از خانواده آنها، سرطان روده بزرگ داشته است ، ۲ تا ۳ برابر سایرین در معرض خطر ابتلا به این نوع سرطان هستند و باید ۱۰ سال قبل از سن بروز سرطان روده بزرگ در عضو مبتلای خانواده ، مورد آزمایش و معاینه قرار گیرند و هر ۵ سال نیز چک شوند.
افراد فاقد سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان روده بزرگ که به منظور پیشگیری از بروز این بیماری، تحت کولونوسکوپی قرار می‌گیرند، اگر پولیپ نداشتند، باید هر ۱۰ سال یک بار مجددا کولونوسکوپی شوند؛ اگر یک تا سه پولیپ در روده بزرگ داشتند ، هر ۵ سال و اگر بیش از سه پولیپ داشتند، باید هر سه سال کولونوسکوپی شوند.
اساساً برنامه‌های غربالگری، افراد ظاهراً سالم و بدون مشکل خاص سلامتی را بیشتر مورد هدف قرار می‌دهند. اما افراد بالای ۴۵ سال بویژه کسانی که یکی از علائم خطر گفته شده را دارند، باید تحت غربالگری روده بزرگ قرار گیرند.
- آزمایش خون و مدفوع
دیگر روش‌های غربالگری سرطان روده بزرگ شامل آزمایش سالانه ایمونوشیمیایی مدفوع و آزمایش دوره‌‌ای خون پنهان در مدفوع است. این روشها اگرچه نشانه‌های اولیه را شناسایی می‌کنند اما قادر به شناسایی پولیپ‌های سرطانی نیستند و در صورت مثبت بودن نتیجه این روش‌های غربالگری، انجام کولونوسکوپی ضروری است.
اخیرا یک تست خون ((Liqid Biopcy برای غربالگری سرطان روده بزرگ ابداع شده و مورد تایید FDA قرار گرفته که دقت آن بالاتر از دقت آزمایش مدفوع است و در آینده، تنها کسانی به کولونوسکوپی نیاز خواهند داشت که آزمایش خون آنها مثبت بوده باشد.
- مصرف قرص آسپرین
بر اساس گایدلاین‌های جهانی، مصرف روزانه یک عدد قرص آسپرین ۸۰ میلی گرم در افراد بالای ۵۰ سال (افراد دارای سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان روده بزرگ و افراد فاقد سابقه خانوادگی) با تجویز پزشک و در صورت نداشتن منع مصرف این دارو، توصیه می‌شود؛ چرا که تحقیقات نشان داده است مصرف آسپرین تا ۳۰ درصد شانس ابتلا به سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد.
تشخیص سرطان روده بزرگ
سرطان روده بزرگ، اغلب در مراحل پیشرفته و زمانی که گزینه‌های درمانی به دلیل پیشرفت بیماری محدود شده‌اند، تشخیص داده می‌شود. در حال حاضر، تشخیص سرطان روده بزرگ با روش‌های معاینه فیزیکی، تصویربرداری (مانند سونوگرافی شکم، اسکن توموگرافی کامپیوتری و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)، معاینه داخل روده بزرگ با استفاده از کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی، نمونه‌برداری از بافت (بیوپسی) برای بررسی هیستوپاتولوژی، و آزمایش مولکولی برای شناسایی جهش های ژنتیکی خاص یا نشانگرهای زیستی برای راهنمایی بهترین گزینه درمانی است.
درمان سرطان روده بزرگ
درمان و مراقبت درمانی سرطان روده بزرگ، بر اساس سطح بیماری و میزان پیشرفت آن متفاوت است. اما در مجموع درمان این بیماری، شامل عمل جراحی، رادیوتراپی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، ایمونوتراپی (درمان هدفمند سلول‌های سرطانی/ ایمنی درمانی) و دیگر روش‌های درمانی که در مراحل آزمایشات بالینی هستند را شامل می‌شود. پزشکان معمولا در چندین تخصص مختلف برای ارائه درمان و مراقبت از افراد مبتلا به سرطان کولورکتال با یکدیگر همکاری می‌کنند.
انتهای پیام