در یک رویداد مهم تاریخی و بین‌المللی «ارتباط مصرف تریاک با بروز 7 نوع سرطان» که مهمترین دستاورد بیش از دو دهه تلاش محققان ایرانی به سرپرستی دکتر رضا ملک‌زاده، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در مطالعه بزرگ کوهورت گلستان به شمار می‌رود، توسط آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی / International Agency for Research on Cancer (IARC /WHO)، در سال 2020 مورد تایید و تصویب قرار گرفت و در سال 2021 به عنوان « مونوگراف 126» آژانس منتشر شد.

 

 

 

 

به گزارش وب‌سایت دکتر رضا ملک‌زاده، مطالعه کوهورت گلستان، بخشی از مطالعه سرطان معده در شمال ایران (GEMINI) ، نخستین و یکی از بزرگترین مطالعات کوهورت در غرب آسیا و شمال آفریقا است که در سال 2004 توسط تیمی از محققان پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران به رهبری دکتر رضا ملک‌زاده و با همکاری دانشگاه علوم پزشکی گلستان، آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی (IARC / WHO)  و انستیتو ملی سرطان آمریکا  (NCI / NIH، در شهر گنبد کاووس و 326 روستای استان گلستان در شمال شرق  ایران ، با هدف اولیه شناسایی علل اصلی شیوع بالای سرطان مری در این منطقه آغاز شد و با همکاری گسترده بین‌المللی با معتبرترین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی سرطان جهان (موسسه ملی تحقیقات سرطان آمریکا (NCI/NIH) ، مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه کمبریج، دانشگاه تورنتو، دانشگاه جانز هاپکینز و دانشگاه کارولینسکا) ادامه یافت و به دستاوردهای بسیار مهمی در شناسایی علل سرطان های گوارشی بویژه سرطان مری و معده ، اثبات  تاثیر نوشیدن چای داغ در بروز سرطان مری و نیز اثبات «سرطانزایی مصرف تریاک در بروز 7 نوع سرطان »  انجامید.

 

 

 

پس از دو دهه تلاش محققان ایرانی در اثبات ارتباط مصرف تریاک در انسان با بروز سرطان‌های متعدد،  اعضای کارگروه «مونوگراف 126» آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان شامل 16 محقق و متخصص برجسته سرطان از 10 کشور جهان که 11 تا 20 سپتامبر 2020/  21-  30 شهریور ماه  1399 به صورت مجازی ( به دلیل پاندمی کووید -19 ) برگزار شد و «ارتباط مصرف تریاک با بروز سرطان در انسان» را  مورد بحث و بررسی و تصویب نهایی قرار داد.

بر اساس نتایج این جلسه که حاصل بیش از ۱۷ ماه بررسی شواهد «سرطان‌زایی مصرف تریاک» در مطالعات آزمایشگاهی و انسانی و همچنین بررسی بسیار دقیق موضوع در جلسات اعضای کارگروه مونوگراف ۱۲۶ آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی بود، در نهایت تصویب شد که تریاک با استناد به شواهد «کافی» در مطالعات انسانی، به عنوان «ماده سرطانزا» شناخته و در گروه «یک» عوامل سرطانزا برای انسان، طبقه‌بندی می‌شود.

 

نتایج مهم این ارزیابی‌ها در مقاله‌ای تحت عنوان Opium use and subsequent incidence of cancer: results from  the Golestan Cohort Study هشتم اکتبر 2020 در مجله بین‌المللی The Lancet Oncology منتشر شده است.

 

 

 

آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی، از سال 1971 تا کنون بیش از یکهزار  عامل سرطان در انسان را شناسایی و ارزیابی کرده است. مواد شیمیایی، عوامل شغلی ، محیطی، بیولوژیکی و سبک زندگی از جمله این عوامل هستند . از مجموع یکهزارعامل ارزیابی شده، بیش از 400 عامل به عنوان سرطانزا شناخته شده اند. عوامل ارزیابی شده، با توجه به قدرت شواهد مطالعات حیوانی، آزمایشگاهی و انسانی، در سه گروه طبقه بندی می شوند:  سرطانزا (گروه 1)، احتمالا سرطانزا (گروه 2) و غیرسرطانزا (گروه 3).

 

کارگروه مونوگراف 126 آژانس بین‌المللی  تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی در ارزیابی سرطانزایی تریاک، صرفا «تریاک » را بررسی کرده و سایر مواد افیونی شامل هروئین، مرفین ، کدئین و مخدرهای صنعتی خارج از دامنه این ارزیابی‌ها بوده است. تریاک، ماده ای صمغ مانند و بسیار اعتیادآور است که از لاتکس، تخم گیاه خشخاش به دست می‌آید. این ماده مخدر حداقل از 25 آلکالوئید (ترکیبات آلی شیمیایی) تشکیل شده و به اشکال گوناگون خام ، شیره و سوخته و به روشهای دودی یا بلعیدن مصرف می‌شود.

 

 

جزییات مصوبه کارگروه مونوگراف 126 آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی

 

• طبقه بندی «سرطانزا بودن مصرف تریاک» در گروه یک «عوامل سرطانزا در انسان»
  

 

بر اساس نتایجی که حاصل بیش از 17 ماه بررسی جزئیات تمام داده‌ها و شواهد «سرطانزایی مصرف تریاک»  در مطالعات آزمایشگاهی و انسانی و همچنین بررسی بسیار دقیق موضوع  در جلسات اخیر اعضای کارگروه مونوگراف 126 آژانس بین المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی ، تریاک با استناد به شواهد «کافی» در مطالعات انسانی، به عنوان «ماده سرطانزا» شناخته و در گروه «یک» عوامل سرطانزا برای انسان، طبقه‌بندی شد. طبق نتایج مورد تایید کارگروه مونوگراف 126 آژانس بین المللی تحقیقات سرطان ، مصرف طولانی مدت تریاک به هر شکل (خام، شیره یا سوخته) ، به هر روش (دودی یا بلعیدن) و به هر مقدار در انسان سرطانزاست.

 

•  تایید ارتباط «قوی» و «مثبت» مصرف تریاک با بروز 7 نوع سرطان

 

کارگروه مونوگراف 126 آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، همچنین با استناد به شواهد «کافی» در مطالعات انسانی، مصرف تریاک با بروز سرطانهای ریه، حنجره و مثانه را دارای ارتباط «قوی» تشخیص داد. بر پایه این بررسی‌ها، همچنین مصرف تریاک، دارای «ارتباط مثبت» با بروز سرطان‌های مری، معده، لوزالمعده و حلق با استناد به شواهد «محدود» در مطالعات انسانی است.

 

• مشاهده متابولیت‌های تریاک ، در ادرار، مو و خون مصرف‌کنندگان تریاک
• ژنوتوکسیک بودن انواع مختلف تریاک (خام، سوخته یا شیره)
  

 

شواهد مستند و مورد تایید کارگروه مونوگراف 126  آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی، بویژه مطالعه کوهورت گلستان، به شکلی قوی نشان  داده است متابولیت‌های تریاک ، در ادرار، مو و خون افرادی که این ماده  مخدر را مصرف کرده‌اند، مشاهده شده است.  بر اساس این شواهد، تریاک ویژگی‌های اصلی مواد سرطان‌زا را دارا بوده و انواع مختلف تریاک (خام، سوخته یا شیره) ، ژنوتوکسیک هستند.

 

داده‌های مطالعه کوهورت گلستان، معتبرترین شواهد آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان در بررسی «سرطانزا بودن مصرف تریاک »

 

تایید «سرطانزا بودن مصرف تریاک» در جلسات اعضای کارگروه مونوگراف 126 آژانس بین المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی، با استناد به انواع مطالعات صورت گرفته است. از جمله این مطالعات، دو مطالعه کوهورت و بیش از دوازده مطالعه مورد – شاهدی در مناطق مختلف ایران بوده اند که ارتباط بین مصرف تریاک و سرطان‌ها را بررسی کرده اند ؛ اما بیشترین و معتبرترین داده‌ها در این باره که مورد استناد قرار گرفت، مربوط به شواهد وسیع، قوی و دقیق «مطالعه کوهورت گلستان» بوده است.

 

در مطالعه کوهورت گلستان با 50،045 شرکت‌کننده بزرگسال 40 تا 75 سال ، 17 درصد افراد (8،487 نفر) استفاده منظم از انواع تریاک شامل (خام ، شیره و سوخته) را گزارش کرده‌اند. همچنین از زمان آغاز مطالعه تا 2019  بیش از 8000 مرگ  درمیان شرکت‌کنندگان ثبت شده  که 1570 مورد آنها ناشی از سرطان‌ها و بیش از 54 درصد این مرگ های سرطانی ، ناشی از سرطان‌های دستگاه گوارش بوده است.

مطالعه کوهورت گلستان، برطرف‌کننده تردیدها درباره عوامل مخدوش‌کننده تاثیر تریاک در بروز سرطان

 

به اذعان کارگروه مونوگراف 126 آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی، مطالعه کوهورت گلستان، دارای پرسشنامه‌ای دقیق و ساختارمند، برخوردار از مطالعه پایایی و روایی دقیق با اندازه‌گیری سطح متابولیت تریاک در ادرار شرکت‌کنندگان، سوالات دقیق درباره شکل تریاک مورد مصرف (خام، شیره یا سوخته)، نوع مصرف (دودی یا بلعیدن) زمان شروع، دفعات ، میزان و مدت زمان مصرف ، سایر ارزیابی های دقیق جمعیت‌شناختی از جمله وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سبک زندگی افراد مورد مطالعه و همچنین برطرف‌کننده تردیدها درباره تاثیر احتمالی برخی عوامل همچون استعمال دخانیات که می‌توانسته مخدوش‌کننده تاثیر مصرف تریاک در بروز سرطان باشد، بوده است.

 

تاکید کارگره مونوگراف آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان بر این موضوع مهم، درحالی صورت می‌گیرد که طبق مطالعات گذشته، در بین مصرف‌کنندگان تریاک، مواجهه با سایر عوامل سرطانزا مانند مصرف سیگار،  شیوع بالاتری دارد که این موضوع به عنوان مهم‌ترین عامل مخدوش ‌ننده، مطرح شده و این تردید وجود داشت که شاید اثرات سرطانزای تریاک در مصرف‌کنندگان، مربوط به سیگار بوده باشد؛ اما نتایج مطالعه کوهورت گلستان به این تردیدها پایان داده و اثبات کرده که خطر بالای ابتلا به انواع سرطان‌ها در تمامی زیر گروه‌های مصرف‌کننده تریاک اعم از زنان و مردان، افراد سیگاری و غیرسیگاری، و شرکت‌کنندگان در سطوح بالاتر و پایین تر اقتصادی و اجتماعی وجود دارد.

 

 

 

 

پس از تایید «ارتباط مصرف تریاک با بروز 7 نوع سرطان» توسط اعضای کارگروه آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی در سال 2020، سرانجام  مونوگراف ۱۲۶ آژانس بین المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی با عنوان : مصرف تریاک به عنوان ماده سرطانزا برای انسان (گروه ۱) در سال ۲۰۲۱ نیز منتشر شد.

 

 

 

فقدان مطالعات دقیق و آینده‌نگر درباره «ارتباط مصرف تریاک با بروز سرطان» با وجود مصرف بالای تریاک در جهان

 

با تحقق این رویداد مهم بین‌المللی، دکتر رضا ملک‌زاده، بنیانگذار و رهبر مطالعه کوهورت گلستان با اشاره به قرار گرفتن «سرطانزا بودن مصرف تریاک» در گروه «یک» عوامل طبقه‌بندی شده سرطان در انسان ، طی فرایندی پیچیده، دشوار، زمانبر و مستند به شواهد دقیق و قوی در مطالعات انسانی گفت: برای اثبات نتایج تحقیقاتی که مطابق با استانداردهای بین‌المللی مورد تایید معتبرترین مرجع جهانی تحقیقات سرطان باشد، باید سالها تلاش تحقیقاتی گسترده را با همکاری های علمی بین‌المللی انجام داد و این دستاورد که با نقش بسیار موثر محققان علاقه‌مند و با انگیزه ایرانی  به ثمر رسید ، بیانگر امکان تحقق کارهای تحقیقاتی بزرگ در کشور با وجود مشکلات فراوان و نیازمند صبر و کوشش مستمر است.

 

 

 

 

تولید غیرقانونی تریاک در حدود 50 کشور جهان

 

استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، تایید سرطانزا بودن مصرف تریاک در انسان توسط آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان را درحالی پراهمیت توصیف کرد که تولید و توزیع تریاک با وجود آن که از سال 1961 تحت کنترل درآمده اما همواره، بویژه در دهه گذشته، روند افزایشی داشته است.

 

به گفته دکتر ملک‌زاده، تریاک در حدود 50  کشور جهان به طور غیرقانونی تولید می‌شود و بیش از 80 درصد تریاک غیرقانونی جهان نیز مربوط به افغانستان است. تعداد مصرف‌کنندگان تریاک در جهان از 20 میلیون نفر در سال 2007 به 42.5 میلیون نفر در سال 2018 رسیده و 76 درصد از 1100 تن تریاک مصرف شده طی سال 2017 مربوط به آسیا بوده است.

حدود 20 درصد کل تریاک تولید شده در جهان خام مصرف می‌شود

 

مجری اصلی مطالعه کوهورت گلستان، با اشاره به اشکال و عوامل مصرف تریاک در جهان نیز گفت:  15 تا 20 درصد از کل تریاک تولید شده در جهان، به صورت خام، مصرف و باقی، به مواد افیونی دیگر و عمدتا هروئین، تبدیل می شود. جنس ، سن ، وضعیت اقتصادی – اجتماعی و مصرف دخانیات نیز از عوامل مهم تاثیرگذار بر مصرف تریاک هستند.

 

 

ایران، بیشترین مصرف‌کننده تریاک خام در جهان

 

معاون اسبق تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت: ایران به دلایل تاریخی ، فرهنگی و جغرافیایی (همسایگی با افغانستان به عنوان بزرگترین کشت دهنده خشخاش در جهان) دارای بیشترین مصرف تریاک خام (42 درصد تریاک خام مصرفی جهان) است و پس از ایران، کشورهای افغانستان و پاکستان در رتبه های بعدی قرار دارند.

 

به گفته موسس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران ، حدود 10 درصد ایرانیان بالای 40 سال تریاک را به سه شکل تفریحی ، تفننی و دائمی مصرف می‎کنند. تریاک به تنهایی 69 درصد کل مواد مخدر مصرفی در ایران را تشکیل می‌دهد.

 

 

 

 

باورهای نادرست درباره اثرات درمانی تریاک

 

وی از جمله دلایل اصلی مصرف بالای تریاک در جهان و ایران را همچنین، باورهای کاملاً نادرست در مورد اثر درمانی این ماده مخدر دانست و گفت: حتی پزشکان در گذشته‌های دور جزو تبلیغ‌کنندگان مصرف تریاک بودند. « گالن» و «اوسلر» پزشکان معروف، تریاک را دارویی مفید معرفی کرده‌اند.  در کتاب “قانون” ابن‌سینا نیز به مفید بودن تریاک برای درمان چند بیماری اشاره شده است.

مجاز بودن استفاده از مورفین برای تسکین درد برخی بیماران از نظر طب مدرن

 

محقق بین‌المللی سرطان در عین حال یادآور شد: امروزه مورفین که مهمترین آلکالوئید مشتق از تریاک است، به عنوان دارویی بسیار مفید برای تسکین درد در افراد مبتلا به سکته های قلبی و سرطانهای پیشرفته در ایران و جهان مصرف می شود و مصرف یک یا چند بار مورفین در هفته در بیماران با دردهای شدید بویژه بیماران مبتلا به سرطانهای بسیار پیشرفته که طول عمر کوتاهی خواهند داشت، از نظر طب جدید، مجاز و مفید است.

 

مصرف طولانی مدت تریاک به هر نوع، شکل و مقدار، سرطانزاست!/ پزشکان از تجویز مصرف طولانی مدت تریاک خودداری کنند

 

وی افزود: نکته مهم آن است که مصرف طولانی مدت تریاک به هر نوع (خام، شیره و سوخته) ، به هر شکل (بلعیدن و دودی) و به هر میزان (حتی نیم گرم در شبانه روز) باعث بروز بیماری های قلبی عروقی، سکته های قلبی و مغزی و سرطانها می شود و پزشکان باید از تجویز طولانی مدت مصرف تریاک به بیماران خودداری کرده و عوارض غیرقابل جبران آن را به بیماران توضیح دهند.

مطالعه کوهورت گلستان تنها «مطالعه آینده نگر مبتنی بر جمعیت» جهان درباره «تاثیر تریاک بر بروز سرطان»

 

دکتر ملك زاده در ادامه به سابقه مطالعات درباره تاثیر مصرف طولانی مدت تریاک بر بروز سرطان اشاره کرد و گفت: با وجود سابقه طولاني و حجم قابل توجه مصرف ترياك در جهان، هيچ مطالعه جديد علمي و آينده نگري در مورد ارتباط مصرف این ماده مخدر با سرطانها انجام نشده بود و سه مطالعه اپیدمیولوژیک گذشته نگر، تاثیر مصرف تریاک در افزایش دو برابری خطر بروز سرطان را نشان داده اند.

 

وی یادآور شد: مطالعه کوهورت گلستان ، به عنوان بزرگترین و مهمترین مطالعه در زمینه ارتباط مصرف تریاک و سرطان (به دلیل آینده نگر و مبتنی بر جمعیت بودن ، داشتن بیش از 8000 شرکت کننده دارای سابقه طولانی مصرف تریاک) وسیعترین ،  دقیق ترین و معتبرترین داده ها را در این زمینه ارائه کرده است.

مهمترین نتایج مطالعه کوهورت گلستان در مورد تأثیر مصرف تریاک بر بروز سرطان‌ها

 

رهبر مطالعه کوهورت گلستان، مهمترین نتایج این مطالعه در مورد تأثیر مصرف طولانی مدت تریاک بر بروز سرطان ها ، بیماری های قلبی عروقی و برخی بیماری های مزمن را چنین برشمرد:

 

• افزایش دو برابری شانس بروز سرطان در انسان.

• تاثیر مصرف طولانی مدت تریاک در بروز 7 نوع سرطان ریه، حنجره و مثانه ، مری ، معده، لوزالمعده و حلق.

• ماده سرطان‌زای تریاک دقیقاً در تریاک خالص یافت می‌شود و این تصور که تریاک خالص، سرطان‌زا نیست، کاملاً نادرست است!

• غلظت ماده خطرناک PAH (هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای) موجود در دود تریاک،  در بافتهای سرطانی شرکت کنندگان در مطالعه کوهورت گلستان که  مبتلا به این بیماری بودند، مشاهده شده است. شواهد این مطالعه نشان داده است که غلظت  PAH در بافتهای سرطانی مصرف کنندگان تریاک، حتی تا 25 برابر بیشتر است.

• متابولیت های تریاک ، در ادرار، مو و خون افرادی که این ماده مخدر را به هر شکل (دودی یا بلعیدن) مصرف کرده اند، مشاهده شده است و بر اساس این شواهد، تریاک ویژگی های اصلی مواد سرطان زا را دارا بوده و انواع مختلف تریاک (خام، سوخته یا شیره) ، ژنوتوکسیک هستند.

• تریاک، در مقایسه با مصرف دخانیات، ماده بسیار قوی تر و موثرتری در بروز سرطان است و تاثیر تریاک در بروز برخی سرطان ها، از سیگار هم بیشتر است.

• مصرف طولانی مدت تریاک با افزایش بیماری های قلبی عروقی همراه است. شانس بروز حملات قلبی و سکته های قلبی و مغزی با مصرف تریاک، دو برابر افزایش می یابد.

• مصرف تریاک، خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی ، سرطان‌ها و بیماری های تنفسی را مجموعا تا 86 درصد افزایش می‌دهد.

• مقایسه شمار مرگ‌ها در بین بیماران دیابتی و غیردیابتی در مطالعه کوهورت گلستان نشان داد که 25 درصد افراد مبتلا به دیابت بدون سابقه مصرف تریاک جان خود را از دست داده‌اند، اما این میزان در مصرف‌کنندگان تریاک، 40 درصد بوده است. درحالی که وجود بیماری دیابت، به تنهایی، خطر مرگ را نسبت به غیردیابتی‌ها ، حدود دو برابر می‌کند، همزمانی مصرف تریاک و دیابت، این خطر را به 2.76 برابر افراد غیردیابتی بدون سابقه مصرف تریاک  افزایش می دهد. همچنین مصرف تریاک، خطر مرگ زودرس در بیماران دیابتی را به طور کلی حدود 30 درصد افزایش می‌دهد.

• مصرف طولانی مدت تریاک خطر مرگ زودرس در بیماران مبتلا به سیروز کبدی را بیش از دو برابر افزایش می دهد.

 

 

 

 

دکتر ملک‌زاده، رهبر مطالعه بزرگ کوهورت گلستان، پیش از انتشار مونوگراف 126 آژانس بین المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی، به پاس پژوهش‌های موثر در زمینه سرطان و همچنین ارائه یافته‌ها و شواهد متقن تحقیقاتی درباره «سرطانزایی مصرف تریاک در انسان» در جریان بیش از دو دهه اجرای مطالعه «کوهورت گلستان» ، در سال 2018 برنده «مدال افتخار آژانس بین المللی تحقیقات سرطان سازمان بهداشت جهانی شده است.

 

 

 

به گزارش وب‌سایت دکتر رضا ملک‌زاده، آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، در 20 مه 1965 ، با قطعنامه مجمع جهانی بهداشت، به عنوان آژانس تخصصی سرطان سازمان بهداشت جهانی ایجاد شد. مقر آژانس در لیون فرانسه است.  اولین اعضای آن آلمان ، فرانسه ، ایتالیا ، انگلستان و  آمریکا بودند و در حال حاضر کشورهای دیگر از جمله ایران عضو دائمی IARC هستند. ماموریت آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان به عنوان یک سازمان تخصصی و بین رشته ای سازمان بهداشت جهانی در زمینه سرطان، ترویج همکاری‌های بین‌المللی در تحقیقات سرطان است و  این سازمان خود را در اجرای اقدامات کنترلی سرطان، مستقیما دخیل ندانسته و تحقیقات درباره درمان یا مراقبت از بیماران مبتلا به سرطان را انجام نمی‌دهد.

 

 

انتهای پیام